این کتاب مجموعه شانزده مقاله و گفت‏وگو را در بر دارد که طی چهارده سال (1373ـ1386) در مجلات مختلف از جمله بینات، فصلنامه حوزه و دانشگاه، و ترجمان وحی درباب ترجمه قرآن و وجوه مختلف ادبی آن نوشته‏ام. ترجمه قرآن و بویژه دقت در ظرایف ساختارهای مختلف نحوی قرآن و مقایسه آنها با الگوهای زبان فارسی از جمله مهمترین دغدغه‏های من طی سالهای تحصیل در حوزه علمیه قم و پس از آن بوده است. هر چند این دغدغه‏ها اکنون دیگر شدت و شور گذشته را از دست داده‏اند، انتشار مجموعه مقالات مرتبط با این حوزه را برای علاقه‏مندان امر ترجمه قرآن بی‏فایده نمی‏دانم.

تقریبا اغلب مقالات و صفحات این کتاب به موضوع ساختارهای نحوی قرآن می‏پردازد. این امر صد البته تمام کار نیست. ترجمه متون دینی، متون ادبی و شاهکاری ادبی ـ دینی چون قرآن جوانب مختلف و توبرتویی دارد که در متن کتاب به آنها نپرداخته‏ام. می‏کوشم در اینجا به‏اختصار به یکی از این وجوه اشاره کنم که در صفحات کتاب کمتر به آن تصریح کرده‏ام.

بی‏شک قرآن اثری ادبی است. متن قرآن صرفا حامل مشتی پیامهای دینی، فقهی، کلامی و مانند آن نیست. بیان قرآن را به هیچ روی نمی‏توان چونان متون حقوقی، فلسفی، تاریخی و جز آن دانست. اندرزهای اخلاقی، داستانهای تاریخی، احکام فقهی و قوانین حقوقی ـ اجتماعی، توصیف جهان آخرت و حوادث پس از مرگ، دعوت به توحید و جدال با مخالفان پیامبر همه و همه در قرآن کریم به زیباترین شکل و برترین صورت ادبی بیان شده‏اند. این پوسته ادب و هنر چنان بر قامت معانی قرآن کشانده شده است که جداسازی آنها از یکدیگر و برگردان صرف مفاهیم و معانی آیات قرآن ناممکن است.

معنای این سخن آن است که وقتی تنها به معانی آیات توجه می‏کنیم و می‏کوشیم تمام ظرافتهای لغوی، صرفی، و نحوی قرآن را منتقل کنیم، آن را به جملاتی بی‏روح، خنثی و خالی از عنصر زیبایی و ادب تبدیل کرده‏ایم. تصور کنید که شعر حافظ را به نثری مشروح و ساده و همه کس فهم درآوریم؛ دیگر چیزی از شعر حافظ باقی نمی‏ماند جز همان چند واژه مترادفی که در ترجمه ابیاتش گفته‏ایم.

کسانی که دائما می‏کوشند بدون توجه به بیان ادبی قرآن و جوانب زیبایی‏شناختی آن، از لابه‏لای آیاتش پیامهای جدید استخراج کنند، این کتاب را چون معدنی از طلا یا سنگهای قیمتی تصور کرده‏اند که باید با غور در اعماق آن هرچه بیشتر درّ تازه یافت. اما حتی اگر تشبیه قرآن به معدن پر از گوهر صحیح باشد، باید به خاطر داشت که نحوه چینش این گوهرها یا سنگهای قیمتی در معدن قرآن خود به ارزش آنها بسی افزوده است. خارج کردن گوهرها یا آیات قرآن از موضع طبیعی‏شان، بخش مهمی از بار معنایی آن را می‏ستاند.

از این مقدمه، بیشتر از هر چیز می‏خواهم نتیجه بگیرم ترجمه متون ادبی ــ از جمله قرآن ــ در تمام سطوح آن اساسا امری ناممکن است. اما عدم توجه به دقایق و ظرافتهای ادبی متن مبدأ، ترجمه آن در زبان مقصد را بسیار از آنچه باید و شاید دورتر می‏کند. از این رو، بسیاری از ترجمه‏های فارسی یا انگلیسی که در کتاب حاضر آنها را گاه به دقت و امانتداری ستوده‏ام، از منظر ادبی حتی در سطح متوسط نیز قرار نمی‏گیرند.